To prawdopodobnie jedyny tego typu portal w kraju. Służy pomocą tym wszystkim, którzy chcą poznać pochodzenie swego nazwiska. Co może znaczyć Głowacz? Czy Potocki to zawsze potomek magnackiego rodu? Na tego typu pytania odpowiada prof. dr hab. Alina Naruszewicz-Duchlińska z Katedry Języka Polskiego Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, naukowo związana z komunikacją internetową, genologią lingwistyczną i antroponimią. Jej hobby to tropienie pochodzenia nazwisk. Dziewięć lat temu założyła portal Genezanazwisk.pl.
- Kiedy szukałam tematu pracy habilitacyjnej, zainteresowała mnie internetowa grupa dyskusyjna poświęcona genealogii. Ponieważ pisałam pracę doktorską o nazwiskach, miałam trochę materiału, który mogłam upowszechnić i doszłam do wniosku, że warto założyć taki miniserwis. To był mój autorski pomysł - wyjaśnia prof. Naruszewicz-Duchlińska.
Portal zaczął działać w 2012 roku. Jego sercem jest baza licząca ponad 6 tys. uszeregowanych alfabetycznie haseł, wyjaśniających prawdopodobne pochodzenie nazwisk. Bazę tę profesor stara się codziennie uzupełniać przynajmniej o jeden rekord. Aby otrzymać informację, trzeba wypełnić formularz dostępny na stronie, wysłać i cierpliwie czekać. Okazało się bowiem, że zainteresowanie ludzi portalem jest spore i do prof. Naruszewicz-Duchlińskiej tygodniowo trafia kilka próśb. Niektórzy respondenci proszą nawet o wyjaśnienie niemal wszystkich nazwisk w rodzinie. Czasami, w kwestiach wątpliwych profesor konsultuje się ze znajomymi specjalistami.
- Zajmuję się tym w czasie wolnym, a mam go mniej, niżbym chciała. Z mojej strony to działalność trochę hobbistyczna, a trochę wolontaryjna. Uważam, że ludziom trzeba pomagać w miarę możliwości. Jako naukowiec dzielę się swoją wiedzą. Ciekawa jest jedna sprawa - mimo że na portalu jest informacja, że to ja jestem autorką, dużo próśb zaczyna się od zwrotu "proszę pana" lub "szanowny panie". Czasem też dostaję wyrazy oburzenia, że jakiegoś nazwiska nie ma jeszcze w bazie - opowiada prof. Naruszewic-Duchlińska.
Okazuje się, że nazwiska osób mieszkających w naszym regionie są etymologicznie bardziej zróżnicowane w porównaniu z nazwiskami z innych regionów Polski. Ma to związek z etnicznie zróżnicowaną ludnością Warmii i Mazur. Wiele tu jest nazwisk genetycznie litewskich .
- Chociażby nazwisko Jagiełłowicz czy moje nazwisko Naruszewicz, pochodzące od słowa "naruszit'", czyli pożądać, pragnąć, czuć potrzebę. Słownik etymologiczny wskazuje jednak, że "narusz" oznacza chciwy, Ciekawa sprawa wynikła też z drugim członem mego nazwiska - Duchlińska. Miałam hipotezę, że pochodzi od nazwy miejscowości Dukla, ze zmiękczeniem. Ale znajomy onomasta stwierdził, że jednak od słowa "duchły", czyli zatęchły. To pokazuje, że wiele osób ma swoje przekonanie o pochodzeniu swego nazwiska, a potem okazuje się, że jednak fakty językowe przeczą temu mniemaniu - śmieje się profesor.
- Często wielu osobom wydaje się, że jeśli nazwisko brzmi obcojęzycznie, to pradziad był, na przykład, Francuzem, a okazuje się, że nazwisko jest ewidentnie słowiańskie. Potem jest rozczarowanie, a ludzie nie zawsze godzą się z taką ekspertyzą - opowiada prof. Naruszewicz-Duchlińska i podaje jako inny przykład nazwiska brzmiące arystokratycznie.
- Pochodzenie nazwiska nie musi oznaczać pochodzenia rodu. To mogą potwierdzić tylko badania genealogiczne i księgi archiwalne. Ktoś o nazwisku Potocki może być z rodu Potockich, ale równie dobrze może mieć przodka chłopa z majątku Potockich, na zasadzie Potocki –pracujący u Potockiego - tłumaczy profesor.
Często polskie nazwiska pochodzą od nazw zawodów. Na przykład Bednarski od bednarza, Kowalski od kowala. Ale nie zawsze.
- Bednarski mógł być też synem bednarza, albo mieszkać niedaleko warsztatu bednarskiego. Wiele nazwisk pochodzi też od imion, np. Piotrowski, Janowski, Janiak lub od przezwisk - np. nazwisko Głowacz mogło oznaczać kogoś, kto miał wyróżniającą się głowę - wyjaśnia prof. Naruszewicz-Duchlińska.
Są też nazwiska nawiązujące do cech charakteru lub zachowania - Cichosz albo do miejsca zamieszkania - Borowiak, Podleśny. Wyszukiwarka nazwiska-polskie podaje, że ok. 200 osób w Polsce nosi nazwisko Olsztyński.
- Moje doświadczenia z tym portalem pokazują, jaką wartość stanowi dla nas wszystkich nazwisko, ile ciekawości budzi i emocji. To ważna część nie tylko historii rodu, ale dziedzictwa kulturowego. Kiedy zastanawiamy się nad nazwiskiem, zastanawiamy się też kim jesteśmy. Aby wiedzieć, kim jesteśmy teraz, warto sięgnąć do korzeni - podsumowuje prof. Naruszewicz-Duchlińska.
Małgorzata Hołubowska
Prof. dr hab. Alina Naruszewicz-Duchlińska - naukowo interesuje się komunikacją internetową, genologią lingwistyczną, antroponimią. Autorka 6 monografii (m.in. pracy o hejcie i hejterach "Nienawiść w czasach Internetu" oraz "Kultury zachowań w Internecie". Współautorka 14 monografii wieloautorskich, autorka ponad 100 artykułów i recenzji naukowych. Pracownik naukowy Katedry Języka Polskiego UWM.